УДК 426(476)(091)«18/19» ББК 85.11(4Беи)

К 90

Рэдакцыйны савет:

Я В. МАЛАШЭВ1Ч (старшыня), У. А. ГЕРАС1МОВ1Ч, В. Д. ЗАЙЦАУ, А. М. Х1ЛБКЕВ1Ч, Л. А. КРУШЧ

Мастак В. В. КАТОВ1Ч

Ъюстрацьп з фотатэт А. М. Кулагта

Кулапн А. М.

К 90 Эклектыка. Арх1тэктура Беларус1 другой паловы XIX — пачатку XX ст. — Мн.: Ураджай, 2000. — 304 с. ш.

Аутар даследуе складаны, разнастайны, часам супярэчл1вы свет мас-тацка-стылявых з’яу 1 творчых пошукау, характэрных для арх1тэктуры Беларус! другой паловы XIX — пачатку XX ст.

Кшга багата шюстравана натурным! 1 арх1уным1 фотаматэрыялам!.

Для мастацтвазнауцау, арх1тэктарау, а таксама ус1х тых, хто асэн-соувае адвечную каштоунасць псторыка-культурнай спадчыны народа.

УДК 426(476)(091)«18/19» ББК 85.11(4Беи)

© Кулапн А. М., 2000

© Катов1ч В. В., мастацкае афармленне, 2000 INВN 985-04-0350-0  ©  УП «Выдавецтва “Ураджай”», 2000

АД АУТАРА

3 сярэдзты 19 ст. пачынаецца новы этап развщця архтэктуры Белорус/, атрымаушы назву “эклектика” (з грэч. “еИекИкоз ” — “як'х выбхрае”). Адвечная семантика гэтага паняцця у эстэтычным сэнсе усталёувае разнастайнасцъ поглядау, хдэй, густау, прыххльнасцей. Тэрмт “эклектика ”, уведзены у мастацтвазнаучы лексхкон у 1830-я гг. Н. Ку-калъшкам, першапачаткова вызначау станоучую ацэнку мастацкай зявы, абумоуленай залежнасцю ад формальных асаблхвасцей гхстарыч-ных стыляу1.

Зява шматстылля, пераймальнщтва не разглядалася сучаснхкамх адмоуна. Пбкасць, рухомасцъ форм х вобразау новага стилю бачылася хм заваёвай архтэктуры, якая супрацьпастаулялася хснуючым канонам прыгожага. Аднак у пачатку 20 ст. з усталяваннем функцыяналхзму у арххтэктуры х авангардизму у мастацтве тэрмхн “эклектика ” напоунхуся адмоуным, зняважлхвым ацэначным зместам. А паслярэвалю-цыйнаемастацтвазнауства гэтай назвай вызначылаусю культуру “прак-лятага ” мхнулага — “архитектура капиталистического общества подчинена эксплуататорским соображениям этого общества, она художественно ограничена и обеднена ими ”2.

Доугхя дзесяцхгоддзх наша афщыёзнае мастацтвазнауства адмауляла “прагную камерцыйную бяздушнасць ” архтэктуры катталгзму, надаю-чы уст яе праявам унхжальную прыстауку “псеуда”, якая означала ан-тымастацкасць творау рук чалавечых, дэградацыю творчага хнтэлекту. Быццам бы бяскрыудная, але суровая х жорсткая мастацтвазнаучая ацэнка нашчадкау! Але здарылася так, што яна у купе з пагардлхвым атэхзмам аказалася здольнай апраудаць культурное занядбанне х ван-далхзм грамадства, привяла да скхдвання гучлхвых званоу х ззяючых золотом крыжоу, руйнавання шматлхкхх помнхкау архтэктуры. Бязлхтасна знхшчсиххся не толькх авеяныя святасцю х тыташчнай народной ствараль-насцю цэрквы х касцёлы, стагогх х мячэщ, але х цудоуныя сваёй мхрнай утульнасцю палацы х сядзхбы, а часам х цэлыя горадабудаушчыя ансамбль (што увогуле абуральна х небяспечна для хснавання цывхлхзацьхх).

Зняважлхвы тэрмт “эклектика ”у наш час паступова страчвае сваю негативную семантику у адносхнах да канкрэтнай гхсторыка-мастацкай эпохг — эпохх развщця капхталхзму другой половы 19 — пачатку 20 ст. Для знауцау прыгожага “еще недавно пугавшие архитекторов термины “эклектика”, “архаика” утратили свой отрицательный смысл и приобрели в архитектуре равные права гражданства ”3. Але трэба згадзхцца, што х у наш час дастаткова цяжка пераадолець усталяваушу-юся за многхя дзесяцхгоддзх однозначную ацэнку гэтага периоду рРЗвПЩЦ дойлхдства.

Прыгожае — непрьхгоэхсае, высоксхмастацкае  упаднхцкае!  IIIто

Можс1 служыцъ крытэрыем ацэнкх творчасцх нашых папярэднхкау, кому дадзена права на яе? Напэуна, часу. Зараз, у наш прагматычны век, на мяэхсьх тысячагоддзяу мы звяртаемся да усяго м 1нулаза, каб не страцхць узаемасувязь часоу, узаемасувязь са сваёи бацькаушчьхнаи гэта наша спрадвечная думка х клопат. 3 яшм скарбом, здабыткам увойдуць у новое тысячагоддзе нашы нашчадкх? Каях без мшулага — гэта страх, калх без гуманных народных набыткау — гэта эхсах. Тому х кнхга гэта напхсана з надзеяй трапхцьу рэчышча нашага цудоунага, шчырага дарадзхмы х зямлх люду: пхсьменнхкау х апантаных паэтау, альтрухстычных навукоуцау, усхх, хто заклапочаны х улюбёны у сваю мастацка-кулътурную спадчыну.

Аб ’ектыуная ггстарычная ацэнка сучасшкам1 сутнасщ I якасцяу бя-гучагамастацкага працэсу даецца надзвычайрэдка. Угкторьй культуры не было амаль шводнай мастацкай з ’явы, якая б сучасткамг не адмауля-лася якупаднщкая. 1 толъкх часовая дыстанцыя дазваляеу пэунай ступеш аб'ектыунасщ падысц1 да аналгзу / тэарэтычнага асэнсавання гктарыч-най мастацкай з явы, знайсцх яе месца у ггсторъй культуры, высветлщь агульначалавечыя каштоунасщ, бо нямаупаднщкай эстэтычна непауна-цэннай архтэктуры — ва усхх стагоддзях яна гхстарычна / сацыяльна дэтэрмтавана. Шквал дойлхдства нядауняга мшулага дае нам магчы-масць далучыцца да блхжэйшых пакаленняу, пазнаць жыццё грамадства з няменшай дакладнасцю / разумением, чым па лхтаратурных крынхцах.

3-за традыцыйнага адмоунага погляду на арххтэктуру капхталхзму доугх часмастацтва эклектыкх заставалася зарамкамх аб ’ектыунага на-вуковага даследавання, агульна прынятыя спасылы на “мастацкх заня-пад ” буржуазной арххтэктуры выключалх неабходнасцъ яе далейшага на-вуковага ансиххзу. Але у апошнхя гады у нашым мастацтвазнаустве, як х у замежным, назхраецца адмова ад прывычных уяуленняу аб схстэме мае-тацкхх каштоунасцей, усё большая увага да складаных х цхкавых мае-тацкхх працэсау, адзначаных хнтэнсхуным развхццём капхталхзму. Да яго арххтэктуры, пераадолъваючы штучныя хдэалагхчныя бар 'еры, пачына-юць падыходхць з новых пазхцый, комплексна ацэньваючы яе ролю як у фармхраваннх матэрыяльнага асяроддзя, так х у схстэме мастацтвау.